ماهیت کیفر‌ها و پاداش‌ها در برزخ

به نقل از خبرگزاری موج، در عالم برزخ، بهشت و جهنم برزخی واقع شده و انسانی که در دنیا مواظب اعمالش بوده و در زیر سایه خداوند زیست کرده، در بهشت برزخی جای گرفته و انسان گنهکار نیز برای تصفیه روح خویش و رسیدن به بهشت برزخی، در جهنم برزخی، به‌واسطه عذاب شدن، روحش پاک شده و مستحق ورود به بهشت برزخی می‌بشود؛ به این علت برزخ افراد با دقت به اعمال و افکار روح آن‌ها رقم می‌خورد. برخی که زیاد نیکوکار بودند، از همان ابتدا به بهشت می‌روال و از زیبایی‌های بهشت منفعت می‌برند و برخی هم مدتی را در جهنم سپری کرده و سپس به بهشت می‌روال و برخی نیز برای همیشه در جهنم باقی می‌همانند همچون سران کفر و الحاد. (معاد یا برگشت به سوی خدا، محمد شجاعی، ج۲، ص۱۲۳)

دانشمندان گویند که در جهان برزخ آثار ماده از گرمی و سردی، شیرینی و تلخی، شادمانی و غمگینی وجود دارد. بعد عذاب و پاداش از همین نگاه می‌تواند سرچشمه گیرد.

در برزخ دو مکان برای پاداش و عذاب حاضر است. یک نوع از عذاب در برهوت و نوع دیگر آن در حجره‌های جهنم برزخی و یک نوع پاداش در وادی‌السلام و نوع دیگرش در غرفه‌های بهشتی در بهشت برزخی.

ماهیت کیفر‌ها و پاداش‌ها در برزخ

قرآن کریم به حبیب نجار که به دست قومش شهید شد، گوید: داخل بهشت شو. او گفت:‌ای کاش قوم من می‌دانستند که پروردگارم مرا آمرزیده و از گرامی‌داشتگان قرار داده است. (یس،۲۶–۲۷) علامه طبرسی معتقد است این آیه، دلالت بر نعمت‌های برزخ دارد. (مجمع‌البیان، ج۸، ص۶۵۹)

قرآن در توصیف مقرّبان می‌گوید: بعد اگر او از مقرّبان باشد، در رَوح و ریحان و بهشت پرنعمت است. (اتفاق،۸۸–۸۹) امام صادق علیه‌السلام در تفسیر این آیه، «روح» و «ریحان» را به نعمت برزخ مربوط می‌داند و بهشت پرنعمت را برای قیامت می‌داند. (المیزان، ج۱۹، ص۱۵۸)

آیات فرد دیگر عذاب برخی افراد را بعد از مرگ خبر می‌دهد از جمله عذاب کافران توسط فرشتگان در زمان جان دادن (انفال، ۵۰) شدیدترین عذاب برای آل‌فرعون که هر صبح و شام، آتش بر آنان داخل می‌بشود. (غافر، ۴۶) این چنین برای افرادی که توبه کرده و عمل صالح انجام داده‌اند و ایمان دارند، از رزق و روزی برزخی در هر صبح و شام داده خبر است. (مریم،۶۲)

این آیات روایتگر آن است که بعد از مرگ و پیش از قیامت، در برزخ، نعمت‌ها و عذاب‌هایی وجود دارد. علاوه بر آیات، روایاتی نیز موید آیات، عذاب‌ها و نعمت‌های برزخی را تبیین کرده‌اند: امام صادق(ع) در این مورد می‌فرماید: ارواح مؤمنان، در اتاق‌های بهشتی مستقر می باشند، از غذا‌های بهشتی می‌خورند، از نوشیدنی‌های بهشتی می‌نوشند و از خدا می‌خواهند هر چه سریعتر قیامت بر پا بشود. (الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴)

در حدیثی دیگر نوع عذاب توسط پیامبر اکرم (ص) نمایانگر شده است: سوگند به آن که مرا به حق برانگیخت، شراب‌خوار، تشنه می‌میرد و در قبر، تشنه است. روز قیامت نیز تشنه بر انگیخته می‌بشود. (جامع الأخبار، ص ۱۴۹)

این چنین می‌فرماید: هر کس نَمّامی و سخن‌چینی بین دو نفر کند، خداوند مسلط کند در قبر بر او آتشی را که او را تا روز قیامت بسوزاند. (ثواب‌الاعمال و عقاب‌الأعمال، ص۲۸۴)

انواع عذاب‌های برزخی

عذاب در برزخ به دو دسته روحی و چشیدنی تقسیم می‌بشود. برخی از عذاب‌ها که درد و چشیدن دارد و برخی همانند خوار شدن، که روحی است.

آب داغ: عذاب مکذبان گمراه در عالم برزخ، با آب داغ و جوشان. «اما اگر او از تکذیب کنندگان گمراه باشد، با آب جوشان دوزخ از او پذیرایی می‌شوید». (اتفاق، ۹۲-۹۳/المیزان، ج۱۹، ص۱۴۰)

از امام صادق (ع) در تفسیر آیه نقل شده که خواسته از «فنزل من حمیم»، آب داغ و جوشان در عالم قبر است. (تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص۲۳۰)

آتش: آتش برزخی، عذاب کافران قوم نوح، بعد از غرق شدن در دنیا.

سرانجام همه انها بخاطر گناهانشان غرق شدند و در آتش دوزخ داخل گشتند، و جز خدایاورانی برای خود نیافتند! نوح او گفت: پروردگارا! هیچ یک از کافران را روی زمین باقی مگذار. (نوح،۲۵-۲۶) (المیزان، ج۲۰، ص۳۶)

همیشگی: اراعه همیشگی فرعونیان در هر صبح و شام، بر آتش برزخ.

خداوند او را از نقشه‌های سوء آنها نگه داشت، و عذاب شدید بر آل فرعون داخل شد! عذاب آن‌ها آتش است که هر صبح و شام بر آن اراعه خواهد شد؛ و روزی که قیامت برقرار بشود می‌فرماید: آل‌فرعون را در سخت‌ترین عذاب‌ها داخل کنید. (غافر، ۴۵ -۴۶/ المیزان، ج۱۷، ص۳۳۵)

اهانت‌آمیز بودن: عذاب برزخی برای ظالمان، اهانت‌آمیز و خفت‌بار بودن. (انعام،۹۳/المیزان، ج۷، ص۲۸۲)

ناخوشایند: بد و ناخوشایند بودن عذاب برای برخی. (غافر، ۴۵-۴۶/ تفسیر نمونه، ج۵، ص۳۵۰)

در روایات نیز مثالهایی از عذاب‌های جهنم برزخی گفتن شده است:

امیرالمومنین علی (ع) می‌فرماید: قبر یا باغی از باغ‌های بهشت یا گودالی است از گودال‌های جهنم است. (بحارالانوار، ج۶، ص ۲۱۸)

امام صادق ‌ (ع) در جواب به سوالی که ارواح کفار در کجا قرار دارند؟ فرمود: در حجره‌‌هایی از جهنم برزخی‌اند و از غذا‌ها و نوشیدنی‌‌های جهنم می‌خورند و می‌گویند: پروردگارا قیامت را برای ما نیاور. (بحارالانوار، ج۶، ص ۲۳۴)

امام صادق‌ (ع) در روایتی دیگر می‌فرمایند: زمان زوال خورشید، ارواح مومن و کافر کنار خانواده‌اش می ‌آیند و روح کافر هنگامی می ‌آید کنار خانواده ‌اش و می‌بیند آن‌ها اعمال صالح انجام خواهند داد، شدیداً حسرت می‌خورد. (کافی، ج۳، ص۲۳۰) در این حدیث حسرت خوردن به گفتن یکی از عذاب‌‌های برزخی روحی گنهکار گفتن شده است.

از مجموع آیات، و روایات برمی‌آید که در برزخ انواع عذاب‌ وجود دارد که بعضی اوقات به شکل عذاب‌های روحانی و حسرت خوردن است و بعضی اوقات به شکل عذاب‌های جسمانی همانند خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های جهنّم برزخی. یقیناً همه این عذاب‌ها نتیجه‌ اعمال انسان‌ها در دنیاست که در آنجا صورت باطنی آن ظاهر می‌‌گردد.

برهوت و وادی‌السلام کجاست؟

برهوت در یمن و وادی‌السلام در نجف، مکان‌هایی برای بهشت و جهنم برزخی است که افراد بخشی از پاداش و عذاب خود را در آنجا می‌چشند. یقیناً اموات در ملکوت این دو مکان عذاب شده یا پاداش می‌گیرند.

برهوت مکانی است که کافران از غروب از حجره‌های عذاب خود خارج شده و به برهوت برده شده و آنجا عذاب خواهد شد و تا زمان طلوع فجر در آنجا می باشند و بعد از آن به حجره‌های جهنم برزخی خود بازمی‌گردند.

برهوت نام بدترین چاه آتشین است که روح کافران در آن عذاب می‌بشود و بدترین آبی که بر روی زمین جاری است آب این سرزمین است که ارواح کافران در آن رفت‌وآمد دارند. در حدیثی دیگر آمده برهوت نام سرزمین گرم و آتشینی در یمن است که ارواح کافران روز‌ها در آنجا جمع شده و یکدیگر را می‌شناسند و شبانگاهان به جهنمی برزخی برده شده و در آنجا عذاب خواهد شد. (الکافی، بابٌ فی ارواح الکفار، ح۳ و۴)

برهوت، نام یک چاه عمیقی است در «حَضْرَموت» که فردی قوت پایین رفتن از آن و رسیدن به قعر آن را ندارد. امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام فرمودند: «بدترین چاه در روی زمین، برهوت است». (الکافی، ج۳، ص۲۴۶) «برهوت» در سرزمین «حَضْرَمَوت» در جنوب یمن، قرار دارد؛ در آن چاه، مار‌های سیاه، عقرب‌ها، جغد‌ها و حیوانات وحشی آن‌قدر زیاد‌اند که فردی قوت عبور از آن‌را ندارد، هم‌این چنین دارای گرمای سوزانی است که یک دقیقه‌ از آن قابل تحمل نیست. (معادشناسی، ج‌۳، ص۲۷۱)

در کنار نجف سرزمینی است بنام غری، که از یک موقعیت خاصی برخوردار است، که پیامبران قبل در آنجا مسکن گزیدند. امیرالمومنین‌ علیه‌السلام هنگامی به آنجا رسید دعا کرد: خداوندا این سرزمین را قبر من قرار بده، چرا که عذاب قبر ندارد و سوال نکیر و منکر و حساب ندارد و آنجا وادی السلام است. هنگامی مؤمنین از دنیا می‌روال از شرق و غرب عالم روحشان به وادی‌السلام نجف منتقل می‌بشود.

از روایات منفعت گیری می‌بشود ارواح مؤمنان در «وادی‌السّلام» و ارواح کافران و معاندان در «بَرَهُوت» جمع خواهند شد. بنا بر فرمایش امام صادق علیه‌السلام «هیچ بنده مومنی در شرق عالم یا در غرب آن نیست که بمیرد، مگر این که خداوند متعال روح او را به «وادی.السلام» منتقل کند. (بحارالأنوار، ج۹۷، ص۲۳۴)

أصبغ بن نباته می‌گوید: روزی امیرالمومنین (ع) از کوفه خارج شد و به سرزمین غربی نجف آمد که در آنجا قبرستانی است و از آن گذشت. دیدم امام روی زمین دراز کشید. قنبر او گفت: یا علی اجازه می‌دهی عبایم را زیر پای شما پهن کنم؟ حضرت فرمود: نه اینجا سرزمینی است که خاک‌های مؤمنان در آن قرار دارد و این کار تو مزاحمتی برای آنهاست. أصبغ گوید: سوال کردم مزاحمت آن‌ها چه معنی دارد؟ امام فرمود:‌ ای اصبغ اگر پرده از روبه رو چشم شما برداشته بشود، ارواح مؤمنان را می‌بینی که در اینجا حلقه حلقه نشسته‌اند و یکدیگر را ملاقات می‌کنند و سخن می‌گویند. اینجا جایگاه مؤمنان است و در وادی برهوت ارواح کافران قرار دارد.

پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: بهترین آب‌های روی زمین آب زمزم و بدترین آبها، آب برهوت است که در بیابان حضرموت واقع شده و ارواح کفار با بدن‌های مثالی خود به آنجا منتقل خواهد شد. (کافی، ج۳، ص۲۴۶)

به این علت نتیجه می‌گیریم که در عالم برزخ افراد به حال خود رها نمی‌شوند تا رسیدن قیامت. بلکه اموات صالح و گنهکار در بهشت و جهنم برزخی و وادی‌السلام و برهوت مشغول دریافت پاداش و عذاب می باشند تا فرارسیدن قیامت.