درمورد پشه آئدس چه می‌دانید؟ +تشخیص، علائم و درمان تب دنگی_دلچسب

«پشه آئدس» یا «پشه دنگی» که با گفتن «ببر آسیایی» نیز شناخته می‌شود، طوری از حشرات است که می‌تواند ناقل بیماری‌های خطرناک و کُشنده‌ای ازجمله «تب دنگی» و «زیکا» باشد. این پشه زیاد تر در مناطق استوایی، به‌اختصاصی آسیای جنوب‌شرقی، یافت می‌شود؛ اگرچه اکنون در بیشتر از ۱۰۰ سرزمین جهان ازجمله ایران نیز دیده شده است. تا بحال بیماری دنگی در تعداد بسیاری از کشورها شیوع یافته و تلفات انسانی تعداد بسیاری داشته است. در این نوشته، علاوه‌بر آشنایی زیاد تر با این حشره، از علائم گزش آئدس و راه‌های پیشگیری و درمان آن آگاه می‌شویم.

پشه آئدس چیست و چه خطری دارد؟

پشه آئدس زیاد تر در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری دیده می‌شود. این حشره می‌تواند ناقل ویروس دنگی باشد که علتابتلا به تب دنگی در انسان می‌شود. بیماری دنگی عفونتی ویروسی است که از طریق نیش پشه‌های آئدس آلوده به انسان منتقل می‌شود. درصورت ابتلای فرد به این بیماری، علائم گوناگون (سطحی یا شدید) ابراز اشکار می‌کند. اگر بیماری همراه با علائم شدید باشد، می‌تواند تبدیل کما، زوال تدریجی اندام‌های داخلی بدن و حتی مرگ فرد شود.

اکنون، نزدیک به نیمی از جمعیت جهان در معرض خطر ابتلا به دنگی قرار دارند و تخمین زده شده که سالانه ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلیون نفر به آن مبتلا خواهد شد.

تب دنگی چیست؟

«تب دنگی» که با نام‌های «تب استخوان‌شکن» و «آنفولانزای استوایی» نیز شناخته می‌شود، بیماری عفونی است که ویروسی به همین نام آن را تشکیل می‌کند. این ویروس را پشه‌های آئدس منتقل می‌کنند. تب دنگی به‌شدت در جهان گسترش اشکار می‌کند و اکنون بیماری باز-ظهور در نظر گرفته می‌شود.

انواع پشه‌های آئدس

پشه آئدس نزدیک به هزار گونه گوناگون دارد اما همه آن‌ها ناقل بیماری نیستند. اکنون، قبول شده دو گونه «آئدس اجیپتی» و «آئدس آلبوپیکتوس» می‌توانند علاوه‌بر ویروس دنگی، ناقل ویروس‌های فرد دیگر ازجمله زیکا و چیکنوگونیا یا عامل ابراز تب زرد و کرم قلب هم باشند. گونه اول زیاد تر در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، در مناطق شهری و نیمه‌شهری دیده خواهد شد. گونه دوم وحشی‌تر است و در دل طبیعت مناطق گرمسیری، نیمه‌گرمسیری، معتدل و یافت می‌شود. اکنون گونه آئدس اجیپتی به‌علت هم‌زیستی با انسان، بیشترین نقش را در انتشار کردن بیماری دنگی در سراسر جهان داشته است.

پشه‌های آئدس چطور به نقاط گوناگون جهان انتقال یافته‌اند؟

عوامل مختلفی ازجمله تجارت لاستیک‌های دست‌دوم که حاوی مقادیری تخم پشه بوده‌اند، تجارت گیاهان آبزی و بامبو که یکی از زیستگاه‌های محبوب پشه آئدس است، حمل‌ونقل کالاها در سراسر جهان و… جهت انتقال این حشره و تخم‌های آن به نقاط گوناگون جهان شده؛ به‌این‌ترتیب این پشه توانسته به‌خوبی خودش را با شرایط تازه وفق دهد و تکثیر شود.

خصوصیات پشه دنگی یا آئدس

این پشه اغاز صبح تا غروب خون‌خواری می‌کند که فقط توسط پشه ماده برای راه اندازی تخم انجام می‌شود. این پشه در روز و طبق معمولً در سایه‌ها تخم‌گذاری می‌کند. پشه آئدس خون موردنیازش را از طریق گزیدن انسان و حیوانات اهلی و وحشی فراهم می‌کند.

علائم نیش پشه آئدس چیست؟

زیاد تر افرادی که در معرض نیش پشه آئدس قرار می‌گیرند، به تب دنگی مبتلا خواهد شد اما بیشترشان علائم خفیفی دارند و طی ۱ تا ۲ هفته بهبود می‌یابند. طبق معمولً علائم خفیف ۴ تا ۱۰ روز بعد از ابتلا ابراز اشکار می‌کنند و ۲ تا ۷ روز باقی می‌همانند. علائم امکان پذیر شامل موارد زیر باشد:

• تب بالا (۴۰ درجه سانتیگراد)
• سردرد شدید
• درد پشت چشم
• دردهای عضلانی و مفاصل
• حالت تهوع
• استفراغ
• تورم غدد
• ابراز کهیر، خارش و جوش در تکه‌های گوناگون بدن

در مواردی به دلایلی که تا این مدت اشکار نیست، سیر بالینی این بیماری امکان پذیر به تب شدید منجر شود. این اتفاق طبق معمولً بعد از افت تب اولیه رخ می‌دهد و با دو نوع شدید «تب خونریزی‌دهنده دنگی» و «سندرم شوک دنگی» اشکار می‌شود.

علائم دنگی شدید زیاد تر عبارت‌اند از:

• درد شدید شکم
• استفراغ مداوم
• تنفس سریع و پی‌درپی
• خونریزی لثه یا بینی
• خستگی
• بی‌قراری
• وجود خون در استفراغ یا مدفوع
• تشنگی مفرط
• حس ضعف

افراد مبتلا به این علائم باید فوراً تحت نظر قرار بگیرند. افرادی که برای بار دوم آلوده خواهد شد، زیاد تر در معرض خطر ابتلا به دنگی شدید قرار دارند.

بعد از گزش توسط پشه آئدس چه باید کرد؟

تشخیص ابتلا به بیماری تب دنگی از روی علائم آن مقداری دشوار است؛ در واقع علائم اولیه دنگی همانند بیماری آنفولانزا است و امکان پذیر نشانه‌هایی شبیه بیماری مالاریا یا حصبه نیز تشکیل کند. اما با منفعت گیری از آزمایش خون و پیداکردن ویروس دنگی یا پادتن آن در بدن، این بیماری تشخیص داده می‌شود.

درصورتی‌که پشه آئدس شما را نیش بزند یا علائم تب دنگی در بدنتان ابراز اشکار کند، برای درمان ملزوم است موارد زیر را مراعات کنید:

• در قدم اول، به مراکز درمانی مراجعه کنید و از ابتلا به این بیماری یقین شوید
• سپس باید استراحت کافی داشته باشید
• مایعات زیاد بنوشید
• درصورت تجویز پزشک، از استامینوفن برای کنترل درد منفعت گیری کنید
• از مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، همانند ایبوپروفن و آسپرین که خطر خون‌ریزی را افزایش خواهند داد، پرهیز کنید.
• مواظب علائم شدید باشید و درصورت مشاهده علائم، در اسرع زمان با پزشک خود تماس بگیرید.

درمان گزیدگی پشه آئدس

اکنون درمان خاصی برای دنگی وجود ندارد و تمرکز بر کنترل علائم آن است. زیاد تر علائم این بیماری با مسکن‌ها قابل‌درمان است.

راه تشخیص پشه آئدس

پشه‌های آئدس اندازه نسبتاً کوچک (۲ تا ۱۰ میلی‌متر طول) دارند و باوجود علائم سیاه و سفید روی بدن و پاهایشان، شناسایی خواهد شد. بال این نوع پشه باریک، کشیده و شفاف است و پاهای بلند و باریکش با طرحی از نوارهای سیاه و سفید جلب‌دقت می‌کند.

پشه آئدس کجا یافت می‌شود؟

آب‌های راکد، همانند زیرگلدانی‌هایی که آب در آن‌ها جمع شده، گیاه بامبو، جایی که آب کولر در آن جمع می‌شود، ظروف حیوانات، لاستیک‌های قدیمی و… محل تولیدمثل انواع پشه‌ها، ازجمله آئدس می باشند.

راه‌های کنترل پشه‌های آئدس

می‌توان به پشتیبانی راه حلهایی همانند مدیریت محیط، کنترل پشه‌ها و لارو آن‌ها تا حد خوبی با تکثیر و گسترش آئدس در محیط مقابله کرد. ازبین‌بردن لانه‌ها، مدیریت پسماند و شیرآبه‌ها، پوشاندن ظروف ذخیره آب، معاوضه مرتب آب زیرگلدانی‌ها، منفعت گیری از حشره‌کش‌های تأییدشده به‌وسیله سازمان جهانی بهداشت و سم‌پاشی‌کردن محیط، از راه حلهای کنترل آئدس است. اگر این پشه داخل منطقه‌ای شود، تکثیر شده و بیماری در آن منطقه بومی می‌شود. درصورت صید آئدس در منطقه، باید عملیات س‌مپاشی تا شعاع ۲ تا ۵ کیلومتری منظم انجام شود.

راه‌های محافظت در برابر گزش آئدس

خوشبختانه، این پشه‌ها زیاد تر در روز فعال می باشند و با محافظت از خود در برابر نیش پشه با منفعت گیری از موارد زیر، می‌توان خطر ابتلا به دنگی را افت داد:

• لباس‌هایی که تا حد امکان بدن شما را بپوشاند.
• پوشیدن لباس‌های با رنگ روشن؛ به‌علت علاقه آئدس به رنگ تیره، پیشنهاد می‌شود برای جلوگیری از گزش، از لباس‌های روشن و گشاد منفعت گیری کنید.
• منفعت گیری از پشه‌بند درصورت خوابیدن در روز.
• منفعت گیری از اسپری دورکننده یا قلم دافع حشرات.
• منفعت گیری از حشره‌کش‌های مناسب در ظروف ذخیره آب در فضای باز.
• دفع صحیح زباله‌های جامد و حذف محفظه‌هایی که می‌توانند آب را در خود نگه دارند و تبدیل به زیستگاه پشه‌ها شوند.
• پوشاندن، تخلیه و تمیزکردن ظروف ذخیره آب خانگی به‌صورت هفتگی.

آئدس در ایران

اکنون در ایران، علائم آلودگی به دنگی از طریق آئدس، در مازندران، گیلان و جنوب سرزمین شامل استان فارس، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر مشاهده شده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که به‌تازگی، ابتلا به دنگی در ایران به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. بیشترین بسیاری آئدس در ایران در شهر چابهار گزارش شده است.

ویروس دنگی چطور پخش می‌شود؟

هنگامی که پشه‌ای از خون فردی آلوده تغذیه می‌کند، ویروس قبل از ورود به غدد بزاقی در روده پشه، تکثیر می‌شود. تحت شرایط خاص، پشه در عرض چند روز عفونی می‌شود، سپس می‌تواند با گزیدن افراد دیگر، آن‌ها را آلوده کند. عوامل بسیاری، همانند نوسانات دمایی روزانه، ژنوتیپ ویروس و غلظت اولیه ویروس می‌توانند زمان انتقال ویروس توسط پشه را تحول دهند. هنگامی که پشه عفونی شود، زیاد تر تا آخر عمرش ناقل ویروس خواهد می بود.

اگرچه راه مهم انتقال ویروس دنگی به انسان، گزیده‌ شدن توسط پشه آلوده است، شواهدی مبنی بر امکان انتقال ویروس از مادر باردار به نوزادش وجود دارد. اگر مادر در دوران بارداری به عفونت دنگی مبتلا شود، نوزاد امکان پذیر از زایمان زودرس، وزن کم زمان تولد یا بیماری‌های دوران جنینی رنج ببرند.

علاوه‌براین، موارد نادری از انتقال ویروس دنگی از طریق فرآورده‌های خونی، اهدای عضو و انتقال خون به ثبت رسیده است.

چه‌ افرادی در معرض ابتلا به دنگی قرار دارند؟

دنگی زیاد تر در آب‌وهوای گرمسیری و نیمه‌گرمسیری در سراسر جهان و یقیناً زیاد تر در مناطق شهری و نیمه‌شهری یافت می‌شود؛ به این علت افرادی که ساکن مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری می باشند، یا به این مناطق سفر می‌کنند، در خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.

این بیماری اکنون در بیشتر از ۱۰۰ سرزمین ازجمله مناطق آفریقا، آمریکا، مدیترانه شرقی، آسیای جنوب شرقی و غرب اقیانوس آرام گسترش یافته است. همان گونه که حرف های شد، علائم این بیماری در ایران نیز مشاهده شده است. موارد ابتلا به تب دنگی به‌تازگی در ایران افزایش یافته؛ به این علت مراعات پیشنهاد‌های پزشکی برای پیشگیری حداقلی از ابتلا به این بیماری زیاد مهم است.

چرا تب دنگی گسترش یافته است؟

عوامل بسیاری با افزایش خطر گسترش اپیدمی دنگی مرتبط می باشند. تکثیر و گسترش پشه آئدس که ناقل این ویروس است؛ پیامدهای اتفاق ال‌نینو در سال ۲۰۲۳ و تغییرات آب‌وهوایی که تبدیل افزایش دما و بارندگی و رطوبت بالا می‌شود؛ ضعف سیاسی و مالی کشورهایی که دچار جابه‌جایی جمعیت و مهاجرت زیاد می باشند؛ همه انها از عواملی می باشند که به گسترش جهانی این بیماری دامن می‌زنند.

واکسن دنگی

اکنون واکسن تأییدشده‌ای برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری وجود ندارد. سازمان جهانی بهداشت (WHO) پیشنهاد کرده است برای جلوگیری از ابتلا به بیماری دنگی، جمعیت پشه‌های آئدس کنترل شود.

بااین‌حال، در مناطقی که تب دنگی شایع است، واکسن دنگی (Dengvaxia) برای افراد ۹ تا ۴۵ ساله‌ای که حداقل یک‌ بار به این بیماری مبتلا شده‌اند، تجویز می‌شود. این واکسن در سه دوز با فاصله شش ماه تزریق می‌شود. به‌ نظر می‌رسد تزریق واکسن به افرادی که سابقه ابتلا نداشته‌اند، جهت ابراز تب دنگی شدید و عفونت می‌شود.

این چنین واکسن فرد دیگر به اسم «Q-Denga» تشکیل شده که فقط برای گروه‌های سنی بین ۶ تا ۱۶ سال قبول شده است. چندین واکسن دیگر نیز در دست برسی می باشند.

جمع‌بندی

پشه آئدس ناقل بیماری‌های خطرناکی همانند تب دنگی، چیکونگونیا و زیکا است. این بیماری‌ها می‌توانند علائمی همانند تب، سردرد، درد عضلانی و مفصلی و بثورات پوستی تشکیل کنند و در موارد شدید، کشنده باشند.

این حشره در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، در آب‌های راکد همانند آب جمع‌شده در زیر گلدان‌ها، گیاه بامبو، نقاطی که آب کولر در آنجا جمع می‌شود، ظروف حیوانات، لاستیک‌های قدیمی و… تولیدمثل می‌کند.

پشه آئدس درحال تکثیر و گسترش در جهان است و اکنون کشورهای بسیاری آلوده به تب دنگی شده‌اند. باتوجه‌به جدی بودن این بیماری، پیشنهاد می‌شود نکات ایمنی را مراعات کنید و حتماً درصورت گزیده‌ شدن توسط پشه آئدس، به پزشک عمومی مراجعه کنید.

سؤالات متداول